Đồng Nọc Nạng - Di tích cuộc đấu tranh của nông dân Bạc Liêu

Mô hình nông dân ở đồng nọc nạn bị đàn áp.
Nọc Nạn là tên một con rạch chạy dài từ phía Tây Bắc xã Phong Thạnh đổ ra kinh xáng Bạc Liêu - Cà Mau ngang quốc lộ 1. Cánh đồng ven rạch về phía Đông gọi là đồng Nọc Nạn thuộc ấp 4, xã Phong Thạnh, huyện Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu. Nơi đây trước kia là một vùng sình lầy rộng lớn đầy rừng tràm, choại, dớn, sậy chen chúc nhau mọc đầy. Quanh năm nơi đây chỉ có chim rừng và rắn độc trú ẩn. Những lưu dân vào Nam khai phá buổi ban đầu không thể cất nhà như trên vùng đất khô được mà phải chặt cây làm nọc đóng xuống sình rồi gác nạn bên trên để làm nhà nhằm tránh thú dữ và rắn độc. Vì vậy, nơi đây được gọi là Nọc Nạn.(1)

Đồng Nọc Nạn nằm về phía Tây Bắc huyện Giá Rai, cách huyện lỵ khoảng 1.500m đường chim bay, cách quốc lộ 1 khoảng 800m về phía Bắc. Sự kiện Nọc Nạn năm 1928 là một bằng chứng, chứng minh tính đặc thù của chế độ thực dân cướp nước và bọn quan lại tay sai. Nó đã gây ra sự căm phẫn trong lòng nhân dân Bạc Liêu nói riêng, Đồng bằng sông Cửu Long nói chung. Cuộc đấu tranh của nông dân vùng Nọc Nạn tuy không lan rộng thành một phong trào rộng lớn nhưng đã gióng lên một hồi chuông cảnh báo những tên cường hào ác bá, cậy thế thực dân để hòng cướp đất của nông dân lao động.
Mặc dù sự kiện đã trải qua hơn 80 năm nhưng cánh đồng Nọc Nạn vẫn còn đọng lại khúc ca bi tráng ngày nào. Sự kiện ấy đã đi vào thơ ca, hò, vè và nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật khác với hình tượng người nông dân Bạc Liêu chất phác thật thà mà đầy nghĩa khí.

* * *

Sự việc xảy ra sau khi tổ tiên của gia đình Mười Chức cùng với những người nông dân khác đã đổ bao mồ hôi nước mắt để khẩn đất sình lầy thành đồng ruộng. Trong khi mọi người đang yên ổn làm ăn trên đồng Nọc Nạn thì có một cường hào ở vùng Giá Rai đã lợi dụng thời cơ, dựa vào thế lực của thực dân Pháp vận động đứng ra lập sổ để một người tên là Mã Ngân đứng làm tấm bình phong, rồi xin đóng thuế với thực dân Pháp để cướp đoạt đất đai do công lao của gia đình Mười Chức tạo ra. Sau đó, tên cường hào cùng tên Mã Ngân đem lính tráng vào đồng Nọc Nạn, tự tiện cắm trụ đá làm ranh đất, bắt hết thảy đám nông dân có công khai hoang phải ký giấy làm tá điền mướn ruộng.
Trong số người không chịu được sự áp chế có anh em Mười Chức và một đám nông dân. Họ đã nổi lên dùng gậy gộc, dao mác chống lại viên cò Pháp Tournier cùng đám lính mã tà, vì ăn tiền của tên cường hào mà biến thành tay sai, hằng ngày kéo vào đồng Nọc Nạn uy hiếp dân quê để cướp lúa ruộng.
Cuộc đấu tranh của gia đình Mười Chức chống lại sự trấn áp của bọn thực dân Pháp đã xảy ra đẫm máu vào ngày 17-2-1928. Khoảng 7 giờ sáng, hai tên cò Tây là Tournier và Bouzou cùng bốn lính mã tà từ Bạc Liêu đến Phong Thạnh để tiếp tay với hương chức làng mà thi hành lịnh án của tòa, đong số lúa trên phần đất của anh em Biện Toại. Hai tên cò này không được cho biết là sẽ gặp khó khăn. Cùng đi với họ đến đống lúa có hương thân, hương hào và hương quản làng sở tại.
Anh em của Biện Toại cất nhà rải rác hơi xa nhau, sát bờ rạch. Đống lúa thì ở ngoài ruộng, cách nhà họ chừng 500 thước.
Dọc đường, khi đi ngang nhà Biện Toại hương hào bèn kêu réo để mời chứng kiến việc đong lúa nhưng không ai trả lời. Nhà cứ đóng cửa. Lập tức, hương hào bèn đến nhà Biện Toại và đến nhà bà mẹ là bà hương chánh Luông. Chẳng ai chịu đến cả.
Đến gần đống lúa, tên cò Tournier yêu cầu hương chức làng phải mời một người trong gia đình, thí dụ như một người em của Biện Toại đến chứng kiến việc đong lúa.
Mười lăm phút sau một cô gái đi ra, hướng về đống lúa: cô Nguyễn Thị Trọng, em của Biện Toại, theo sau là cháu gái của Trọng tên là Tư, 14 tuổi. Cô Trọng yêu cầu sau khi đong lúa thì phải giao biên nhận cho cô, cò Tournier tát cô Trọng. Cô Trọng rút con dao nhỏ trong người ra đâm tên cò Tournier, tên cò này lấy báng súng đập cô ngất xỉu, sau đó lính mã tà trói cô lại.
Từ trong xóm, anh em Biện Toại chạy ra mang theo nào là súng, gậy gộc để chống lại tên cò Tournier. Khi Mười Chức chạy đến, tên cò Tournier bắn chỉ thiên một phát, nhưng Mười Chức cứ tiến tới và tên cò lại nhắm ngay Mười Chức mà bắn. Tuy bị thương rất nặng, Mười Chức vẫn cầm mác gượng nhào tới, đâm trúng bụng tên Tournier rồi cả hai đều ngã xuống.
Anh em của Mười Chức tấn công bọn lính mã tà và tên cò Bouzou. Cò Bouzou rút súng lục bắn làm bị thương nặng bốn người.
Kết quả, về phía gia đình Biện Toại thì có bốn người chết (ba đứa em ruột và một người em dâu là vợ Mười Chức). Về phía đối phương chỉ có tên cò Bouzou chết. Bọn hương chức hội tề đã nhanh chân bôn tẩu từ khi thấy tình hình quá căng thẳng.(2)

* * *

Để ghi lại sự kiện bi thương và cũng đầy dũng khí này, UBND tỉnh Bạc Liêu đã cho xây dựng khu di tích tại cánh đồng Nọc Nạn năm xưa. Di tích là chứng tích lịch sử thể hiện công cuộc đấu tranh của nông dân Bạc Liêu nói riêng, nông dân Nam bộ nói chung chống lại những tên địa chủ, thực dân cướp đoạt ruộng đất của nhân dân.

Khu di tích đồng Nọc Nạn được xây dựng trên một khuôn viên rộng lớn bao gồm nhiều hạng mục, công trình, tái hiện những cảnh sinh hoạt và cảnh đấu tranh của nông dân Bạc Liêu năm xưa. Bên ngoài di tích là cổng tam quan to cùng hàng rào bao bọc khuôn viên di tích. Từ cổng đi vào là một khoảng sân bao la rộng lớn, gồm bãi cỏ được thiết kế theo dạng công viên và nhiều hạng mục khác, như: Nhà lưu niệm - nơi trưng bày các hiện vật trong cuộc chiến đấu năm xưa; Mô hình cánh đồng - tái hiện lại cảnh sinh hoạt của nông dân Bạc Liêu thuở ấy; Mô hình đấu tranh của nông dân Bạc Liêu chống bọn địa chủ và thực dân - tái hiện lại sự kiện Nọc Nạn năm 1928. Và phần còn lại là khu nhà mồ của gia đình Mười Chức.
Khu nhà mồ thờ ông bà Tám Luông rộng 30m2 tường xây cao 1,20m cửa quay về hướng Nam được xây bằng gạch thẻ chừa ô khoảng cách 1-1. Tường bao từ mặt đất lên hàng gạch trống được xây kín, cao 40cm, gạch thẻ xây vuông 30x30 - hai bên cổng cách mặt đất 40cm xây táp lô đúc sẵn hình chữ thọ, mỗi cạnh 20cm. Phần trong cùng là bàn thờ có mái che uốn cong đúc bê tông cốt thép 20x20, bệ thờ cách nền 50cm. Bài trí đơn giản, nền được lát gạch bông 20x20 màu đỏ - vàng xen kẽ. Bên trong tường là hai ngôi mộ ông Tám Luông (phía Tây) và bà Tám Luông (phía Đông) quay ra hướng cổng (phía Nam). Kích thước 2m x 0,8m x 1,05m (hai ngôi mộ bằng nhau) nấm xây tròn là khối hình thang cạnh trên 0,80m, cạnh dưới 1m - mặt trước ghi tên, năm mất. Trang trí xung quanh hoa văn đắp nổi chạy dọc gần 4 đường xung song song. Hai ngôi mộ cách nhau 1,5m.(3)
Sự kiện đồng Nọc Nạn năm 1928 đã gây tiếng vang lớn góp phần thúc đẩy phong trào đấu tranh đòi ruộng đất của nông dân Nam bộ nói chung, nông dân Giá Rai - Bạc Liêu nói riêng; tạo nên làn sóng dư luận lên án bọn địa chủ, thực dân cướp đất, cướp lúa. Tuy cuộc đấu tranh của nông dân vùng Nọc Nạn là một cuộc đấu tranh tự phát sớm bị dập tắt nhưng cuộc đấu tranh ấy thể hiện được tinh thần kiên cường và nghĩa khí của người nông dân Nam bộ. Tinh thần đó đã góp phần hun đúc cho truyền thống kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam. Di tích đồng Nọc Nạn đã được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng là Di tích lịch sử cấp quốc gia vào ngày 30-8-1991.

Bài, ảnh: TRẦN KIỀU QUANG

(1) Huỳnh Minh, Bạc Liêu Xưa và Nay. Tác giả xuất bản 1966. Tr.85-86.
(2) Sơn Nam, Lịch sử khẩn hoang miền Nam. NXB Trẻ - 1997. Tr.428-432.
(3) Helenkhanhvy’s Blog

Theo: Báo điện từ Cần Thơ.

ở BL mà chưa từng đến nơi này, lần đi học qsu tr nói cho đi mà cuối cùng k cho đi

e có nhỏ bạn nhà gần đó...mà đường đi "hiểm trở" lớm c ui......bây giờ hơm byt' có làm đường nhựa chưa nữa chứ hồi 12 tụi trong lớp đi về kêu không dám bước chân xún đó lần thứ 2...

bữa nào du ngoạn 1 chuyến mới dc.