Mồng 6 Tết hàng năm, huyện Giá Rai tổ chức Lễ hội đồng Nọc Nạng tại Di tích lịch sử quốc gia ở ở ấp 4, xã Phong Thạnh A (Giá Rai, Bạc Liêu). Di tích gồm khu mộ gia đình Mười Chức, nhà tưởng niệm, nhà trưng bày, cụm tượng tái hiện trận đánh giữa gia đình Mười Chức với bọn Tây cướp lúa, một sự kiện lịch sử xảy ra ngày 16-2-1928, đã đi vào nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật khắc họa hình tượng người nông dân chất phác thật thà mà đầy nghĩa khí. Di tích Nọc Nạng có hồ nước trong xanh Xưa kia vùng đất này còn hoang vu sình lầy với rừng tràm, lau sậy, cỏ dại, hùm beo, rắn rết. Những lưu dân khai khẩn ban đầu phải chặt cây làm nọc đóng xuống sình rồi gác nạng lên để làm nhà nhằm tránh thú dữ và rắn độc. Cái tên Nọc Nạng sinh ra từ đó, gọi tên một con rạch và một cánh đồng. Di tích Nọc Nạng nằm về phía Tây Bắc huyện Giá Rai, cách huyện lỵ khoảng 1.500 m đường chim bay, cách Quốc lộ 1A khoảng 800 m về phía Bắc. Sự kiện Nọc Nạng tính đến tháng 2-2012 này tròn 84 năm, đọng lại khúc ca bi tráng ngày nào. Âm mưu cướp đất Trước 1900, một nông dân đến khai phá khu rừng ở rạch Nọc Nạng được 73 ha. Năm 1908, nông dân này chết, để lại đất cho con là Hương chánh Luông. Khi khai phá, Bạc Liêu còn hẻo lánh, việc đo đạc ruộng đất, lập bản đồ đất đai chậm hơn so với các tỉnh khác ở Nam Kỳ. Năm 1910, Hương chánh Luông chính thức làm đơn khẩn 20 ha đất, chịu đóng thuế trên diện tích này, được chính quyền chấp nhận bằng văn bản. Năm 1912, gia đình Luông lại làm đơn xin đo đạc và cấp bằng khoán cho toàn bộ diện tích 73 ha. Chủ tỉnh Bạc Liêu chấp thuận, trao cho Hương chánh Luông bản đồ phần đất. Hương chánh Luông qua đời, con trai cả Biện Toại thừa kế phần đất. Năm 1917, một Hoa kiều giàu khét tiếng Bạc Liêu là Mã Ngân, thường gọi là Bang Tắc, muốn chiếm đất nhà Biện Toại. Bang Tắc biết rõ đất của nhà Biện Toại mới có bằng khoán tạm, nên mua đất giáp ranh Biện Toại của bà Nguyễn Thị Dương, trong hợp đồng ghi ranh giới bao trùm luôn đất anh em Biện Toại. Tranh chấp đất nổ ra, hai phía thưa kiện nhau bốn lần lên chủ tỉnh Bạc Liêu và bốn lần lên Thống đốc Nam Kỳ, lên cả Toàn quyền Đông Dương. Năm 1919, Bang Tắc sai tá điền đốt một chòi ruộng và giết một con trâu của Biện Toại để dằn mặt. Anh em Biện Toại không phản kháng, chờ nhà chức trách phân xử. Quan phủ Ngô Văn H. ở quận Giá Rai, nhận tiền của Bang Tắc, yêu cầu chia đôi đất: Biện Toại một nửa, Bang Tắc một nửa. Cũng năm 1919, quan phủ Ngô Văn H. được cử giữ chức Chủ tịch Hội đồng phái viên (commission administrative), có trách nhiệm khảo sát đất đai, chính thức cấp bằng khoán đất ở làng Phong Thạnh. Hội đồng này xác nhận phần đất của gia đình Biện Toại thuộc về Nguyễn Thị Dương, và nay là của Bang Tắc. Ngày 13-4-1926, Thống đốc Nam Kỳ ký Nghị định bán sở đất 50 ha trên phần đất của Biện Toại với giá 5.000 đồng cho Bang Tắc. Đến đây, chính quyền chính thức công nhận phần đất mà gia đình Biện Toại đã hai đời khai thác và sử dụng là của Bang Tắc. Anh em Biện Toại vô cùng căm phẫn, chống đối ra mặt. Bang Tắc không dám làm to chuyện, bèn bán sở đất 50 ha cho bà Hà Thị Tr., mẹ vợ anh ruột quan phủ Ngô Văn H. Bà Tr. bắt đầu đòi anh em Biện Toại phải nộp địa tô, coi họ như tá điền trên chính đất họ khai khẩn. Ngày 6-12-1927, bà Tr. xin được án lệnh của tòa, cho phép tịch thu tất cả lúa của anh em Biện Toại. Ngày 13 và 14-2- 928, lính mã tà gặp anh em Biện Toại để thực thi lệnh tịch thu lúa, anh em Biện Toại kháng cự. Trước thái độ cứng rắn của anh em Biện Toại, hương chức làng bắt giữ bà Hương chánh Luông (mẹ Biện Toại) trong 24 giờ. Thương mẹ, Biện Toại hứa không kháng cự, bà Luông được thả. Tối 14-2-1928, anh em nhà Biện Toại họp, làm lễ lạy ông bà tổ tiên và bà Luông, gọi là báo hiếu lần chót. Họ trích huyết thề ăn thua, không sợ chết, rút thăm để ông bà chỉ định ai là người hy sinh đầu tiên. Lần đầu, cô em gái tên Trọng rút được thăm. Anh em yêu cầu rút lại. Lần thứ hai, cô Trọng vẫn rút được thăm. Cô Trọng nói: “Ông bà đã dạy, em xin liều chết!” Tóm tắt nội dung sự kiện Đồng Nọc Nạng: Thảm kịch và phiên tòa Sáng 16-2-1928, hai viên cò Pháp là Tournier và Bouzou cùng bốn lính mã tà từ Bạc Liêu đến Phong Thạnh để tiếp tay viên chức làng tịch thu lúa của gia đình Biện Toại. Anh em của Biện Toại cất nhà rải rác hơi xa nhau, sát bờ rạch. Đống lúa thì ở ngoài ruộng, cách nhà họ chừng 500 m. Dọc đường, khi đi ngang nhà anh em Biện Toại, hương hào kêu réo gọi ra chứng kiến việc đong lúa nhưng không ai trả lời. Đến đống lúa, cò Tournier yêu cầu hương chức làng phải mời một người trong gia đình Biện Toại đến chứng kiến việc đong lúa. Cô Nguyễn Thị Trọng đi ra, theo sau là cháu gái tên Tư, 14 tuổi. Cô Trọng yêu cầu sau khi đong lúa, phải giao biên nhận cho cô. Cò Tournier tát cô Trọng. Lập tức, cô Trọng rút phắt con dao nhỏ trong người ra, tên cò lấy báng súng đập cô ngất xỉu, sau đó lính mã tà trói cô lại. Anh em Biện Toại từ nhà chạy ra, mang theo dao mác gậy gộc. Họ chia thành hai tốp, một tốp do Mười Chức, em ruột Biện Toại dẫn đầu. Tốp hai do bà Nghĩa (vợ Mười Chức) dẫn đầu. Tổng cộng năm đàn ông, năm phụ nữ. Tournier bắn chỉ thiên nhưng Mười Chức không dừng lại. Tournier bắn Mười Chức bị thương nặng, nhưng Mười Chức vẫn nhào đến đâm lưỡi mác trúng bụng Tournier, rồi mới ngã xuống. Bouzou rút súng bắn bị thương nặng bốn người phía Biện Toại. Hết đạn, Bouzou lấy súng của Tournier bắn tiếp. Sáng hôm đó, Mười Chức và vợ đang mang thai (bà Nghĩa), một người anh tên Nhẫn, đều chết. Nhịn, Liễu (hai em Mười Chức) bị thương nặng. Ba ngày sau, Nhịn chết tại bệnh viện. Về phía nhà cầm quyền, Tournier thiệt mạng ngày 17-2-1928 tại bệnh viện Bạc Liêu. Tòa Đại hình Cần Thơ xử vụ án Nọc Nạng ngày 17-8-1928. Có hai luật sư người Pháp bào chữa (miễn phí) cho gia đình Biện Toại là Tricon và Zévaco, theo lời nhờ của nhà báo Lê Trung Nghĩa. Tại tòa, ông phủ Tâm, viên chức phụ trách đất đai tỉnh Bạc Liêu, nói giấy tờ lưu trong sổ bộ của nhà chức trách về tờ biên lai cấp đất cho Hương chánh Luông năm 1910 đã bị mất cắp. Điều này gây ra nghi ngờ có khả năng hồ sơ trong văn khố cũ bị thủ tiêu, có lợi cho những kẻ cường hào. Hương thân làng Phong Thạnh Hồ Văn Hi xác nhận, Tournier nổ súng trước; Mười Chức đâm Tournier sau khi trúng đạn. Lâm Văn Kiết, thành viên Hội đồng phái viên, xác nhận phần đất do Hương chánh Luông và con là Biện Toại khai khẩn. Tri phủ Ngô Văn H. cho rằng, vấn đề đất đai quá phức tạp, mất thì giờ, nên ông đã buông xuôi. Công tố viên giận dữ, cho rằng lề lối làm việc của ông H. quá bừa bãi, không thể viện lý do mất thì giờ mà không phân xử rạch ròi. Bị luật sư chất vấn, ông H. thú nhận anh ruột của ông có hùn vốn làm ăn với Bang Tắc. Sau vụ án, ông H. bị bãi chức tri phủ. Bang Tắc ra làm chứng, viên hội thẩm bức xúc: “Dân chúng nói đáng lý ra ông phải chết thay cho viên cò Tournier”. Công tố viên Moreau đề nghị tòa thận trọng, cho rằng vụ này chứng tỏ bất ổn xã hội về đất đai đang gia tăng hết sức nghiêm trọng. Ông nói tình cảnh của gia đình Biện Toại rất đáng thương: bị những kẻ không có trái tim (hommes sans coeur) đến cướp đất, rồi bọn có quyền thế tiếp tay với cường hào. Moreau đề nghị tòa tha bổng. Luật sư Tricon ca ngợi tinh thần lao động khẩn hoang của gia đình Biện Toại: họ phải đấu tranh với thiên nhiên, với cường hào, với cả các thủ tục pháp lý. Ông nói: “Chúng ta, những người Pháp, nên xây dựng ở xứ này một chế độ độc tài. Không phải độc tài bằng sức mạnh của súng đạn, nhưng là sự độc tài của trái tim (Non pas de la dictature de la force du mousqueton, mais de la dictature du coeur)”. Luật sư Zévaco ca ngợi lời buộc tội của công tố viên, cho rằng chính sách của nhà nước thì tốt, nhưng người thừa hành xấu đã làm cho chính sách trở nên xấu đối với dân chúng. Zévaco nói nên sa thải vài quan chức bất hảo và vạch rõ hành động của Bang Tắc cùng tri phủ H. đã dẫn đến thảm kịch Nọc Nạng. Luật sư Zévaco xin tòa tha cho các bị can, nói: “Lần này sẽ có một bà lão khóc về cái chết của bốn đứa con. Bốn người này đã chết, vì họ tưởng rằng có thể tự lực gìn giữ phần đất ruộng mà họ đã từng rưới mồ hôi và máu của họ lên đó”. Tòa Đại hình Cần Thơ tuyên Biện Toại, Nguyễn Thị Liễu (em út Toại) và Tia (con trai Toại) được tha bổng. Cô Nguyễn Thị Trọng, sáu tháng tù (đã bị tạm giam đủ sáu tháng). Miều (chồng Liễu), hai năm tù vì có tiền án ăn trộm. Di tích lịch sử quốc gia Khu mộ ông bà Tám Lương được anh em Mười Chức đắp sau khi ông bà mất. Nền mộ rộng khoảng 700 m2, cao 50 cm, bên trên có xây nhà mồ. Nhà rộng 30 m2 tường xây cao 1,2 m cửa quay về hướng Nam. Tường bao nhà mồ được xây bằng gạch thẻ chừa ô cách khoảng, tạo không gian khoáng đạt. Khu thờ tự có mái che uốn cong đúc bê tông cốt thép. Bệ thờ cách nền 50 cm, được bày trí đơn giản, lát gạch bông màu đỏ và màu vàng xen kẽ. Mộ ông Tám Luông (phía Tây) và bà Tám Luông (phía Đông) quay ra hướng cổng (phía Nam). Xung quanh mộ trang trí hoa văn đắp nổi. Sau sự kiện Nọc Nạng, những người bị thảm sát được chôn rải rác gần đó, đến năm 1963, tất cả quy tập về chung một khu. Tái hiện sự kiện Đồng Nọc Nạng - Tái hiện lịch sử Di tích đồng Nọc Nạng được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng là Di tích lịch sử quốc gia vào ngày 30-8-1991. Năm 2008, kỷ niệm 80 năm sự kiện lịch sử, huyện Giá Rai nâng cấp khu di tích. Hiện nay, Bảo tàng Bạc Liêu còn lưu giữ ảnh những người đã bị giết trong vụ Nọc Nạng và những người tham gia cuộc đấu tranh của anh em Biện Toại. Ngoài ra còn có ảnh chân dung các luật sư biện hộ cho gia đình nạn nhân. Sự kiện Nọc Nạng đã xuất hiện trong nhiều tác phẩm văn nghệ. Bài vè Nọc Nạng, được dân gian sáng tác sau vụ án không lâu. Vở cải lương Máu thắm đồng Nọc Nạng của tác giả Phạm Ngọc Truyền. Phim truyền hình năm tập Đồng Nọc Nạng, kịch bản Chu Lai, đạo diễn Trần Vịnh, do Đài truyền hình Bạc Liêu sản xuất năm 2004. Bộ phim truyền hình nổi tiếng Đất phương Nam, do TFS sản xuất năm 1997, cũng có đề cập đến vụ án Nọc Nạng. Phim truyền hình Đồng Nọc Nạng, có một chi tiết đắt giá, đó là lúc ông hội đồng phản đối kịch liệt khi nghe tin quan trên dự định trả mấy chục công đất cho gia đình Tám Luông. Ông hội đồng gào lên: “Cho đất nông dân là mầm mống vô chính phủ”! Còn gây xúc động mãnh liệt là cảnh tế sống bà Tám Luông (Hoa Thúy đóng), trước khi các con của bà bước vào cuộc tử chiến chấp nhận thà chết chứ không chịu mất đất (theo lời trăng trối của ông Tám Luông)! Mẹ con bít khắn tang trên đầu, vái nhau! Năm tập phim truyền hình cho biết, ở Bạc Liêu lúc ấy không chỉ có nông dân Mười Chức, mà dân giang hồ tứ chiếng, một tay anh chị như Xém (Tấn Hưng đóng) cũng biết trọng việc nghĩa. Vì miếng cơm mà đi hầu cận ông hội đồng, tuy nhiên vẫn giữ tư cách “sợ mang tiếng ăn tiền bọn nhà giàu, đi hiếp đáp người ngay” nên từ chối tham gia cuộc tử chiến với anh em Mười Chức. Đạo diễn Trần Vịnh cho biết: “Sự kiện đồng Nọc Nạng làm tôi xúc động. Quyền sống của người dân không bao giờ được xem nhẹ. Tôi làm phim trong cảm hứng ấy”. Hình ảnh: Nguyễn Như ÝBài viết: Sáu Nghệ(Có sử dụng tư liệu của Bảo tàng tỉnh Bạc Liêu)
